مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

 به کانال تلگرامی دین عقلانی بپیوندید: https://t.me/dineaqlani

??علی(ع) عن النبی: بُعِثْتُ بِمَکَارِمِ اَلْأَخْلاَقِ وَ مَحَاسِنِهَا.(الامالی للطوسی، 1/ 596)

?? به اخلاق نیک و پسندیده برانگیخته شدم. 

??معاذ عن النبی(ص): إِنَّمَا بُعِثْتُ عَلَى تَمَامِ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ (المعجم الکبیر للطبرانی، حدیث 15936)

??من برانگیخته شدم که اخلاق پسندیده را کامل کنم.

2?? چهارده نفر از صحابه از پیامبر(ص) نقل کرده اند که بهترین شما نیک اخلاق ترین شماست. 

??برای نمونه عبدالله عمر نقل کرده است: از پیامبر(ص) پرسیده شد، کدام مردم بهترین اند؟ فرمود: نیک اخلاق ترینشان: 

??سئِلَ النَّبِیُّ  أَیُّ النَّاسِ خَیْرٌ ؟ قَالَ : أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا (المعجم الکبیر للطبرانی، حدیث 13148)

3?? در روایات چندی هم از پیامبر(ص) و ائمه(ع) آمده است که به عبادات کسی نگاه نکنید؛ بلکه به اخلاقش نگاه کنید. اگر کسی نماز و روزه به جای بیاورد، اما دیگران را بیازارد، در آتش افکنده می شود.

??برای مثال، ابوهریره از پیامبر(ص) آورده است که به پیامبر(ص) گفتند، فلان زن به شب نماز می خواند و به روز روزه می گیرد؛ اما بد زبان است و همسایگانش را می آزارد. پیامبر فرمود: در عباداتش خیری نیست و او در آتش خواهد بود.

??قیلَ لِرَسُولِ اللَّهِ: إِنَّ فُلَانَةَ تُصَلِّی اللَّیْلَ وَتَصُومُ النَّهَارَ وَفِی لِسَانُهَا شَیْءٌ یُؤْذِی جِیرَانَهَا سَلِیطَةٌ ، قَالَ : لَا خَیْرَ فِیهَا هِیَ فِی النَّارِ (المستدرک علی الصحیحین، حدیث 7412)

??از امام صادق(ع) نقل شده است که به کثرت نماز و روزه کسی فریفته نشوید؛ چون نماز و روزه را از روی عادت به جای می آورد؛ طوری که اگر به جای نیاورد، نگران می شود. او را با صداقت و امانت داری اش بیازمایید.

??لاَ تَغْتَرُّوا بِکَثْرَةِ صَلاَتِهِمْ وَ لاَ بِصِیَامِهِمْ فَإِنَّ اَلرَّجُلَ رُبَّمَا لَهِجَ بِالصَّلاَةِ وَ اَلصَّوْمِ حَتَّى لَوْ تَرَکَهُ اِسْتَوْحَشَ وَ لَکِنِ اِخْتَبِرُوهُمْ عِنْدَ صِدْقِ اَلْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ اَلْأَمَانَةِ. (الکافی للکلینی، 2/ 104)

 این روایات نشان می دهد، در دین اسلام، اخلاق بر عبادات تقدم دارد و به موجب آن، اگر کسی اخلاق پسندیده نداشته باشد، عبادات او هیچ ارزشی ندارد. 

4?? من در اینجا در مقام رد و اثبات این روایات نیستم؛ زیرا فرض من این است که مخاطبان من دین گریزان و غیر مسلمانان اند. آنها هم اعتنایی به این روایات ندارند.

لذا من اینک برای این که روشن سازم، آیا اخلاق بر عبادات و تعبد دینی تقدم دارد یا نه، از نگاه برون دینی اظهار نظر می کنم؛ چون مبنای دین عقلانی نگاه برون دینی است. 

برای نگاه برون دینی باید شما کشوری را فرض کنید که در آن پیروان ادیان مختلفی مثل یهودیان و مسیحیان و مسلمانان زندگی می کنند. آنگاه در نظر بگیرید، یک بودائی یا هندو رئیس جمهور آن کشور است، حال به این سئوال پاسخ دهید که آیا او دین و تعبد مردم کشورش را در انتخاب وزیر دخالت می دهد یا نه؟ آیا توجه می کند که آنان در معابد دینی خود حضور پیدا می کنند و مناسک دینی خود را به جای می آورند یا نه؟

تردیدی نیست که او هرگز دین و تعبد مردم کشورش را در انتخاب وزیر دخالت نمی دهد؛ بلکه شایستگی های اخلاقی و تخصصی آنان را ملاک انتخاب وزیر قرار می دهد، مگر این که برای او ثابت شده باشد که عبادات و تعبد دینی در تقویت شایستگی های اخلاقی نظیر صداقت و امانت داری تأثیرگذار است؛ اما اگر مشاهده کند، در میان پیروان هر دینی، افرادی به ظاهر متعبد و متدین پیدا می شوند که فساد می کنند، نمی تواند برای عبادات و تعبد دینی نقشی در ایجاد شایستگی های اخلاقی قایل بشود؛ لذا برای جلوگیری از فساد به جای تکیه بر عبادات و تعبد دینی افراد، رهکارهای دیگری نظیر شفاف سازی و نظارت همگانی و مانند آنها را بر می گزیند.

5?? البته ناگفته نماند که من در اینجا در مقام این نیستم که بگویم، عبادات و تعبد دینی در تقویت شایستگی های اخلاقی نقشی ندارد؛ بلکه می خواهم بگویم، تأثیر عبادات و تعبد دینی، امری شخصی و روان شناختی است و از ظاهر عبادات و تعبدات آشکار نمی گردد تا بر اساس آن بتوان راجع به خوبی و بدی افراد قضاوت کرد؛ لذا آنچه که اهمیت دارد، همان شایستگی های اخلاقی است که آن هم در میان پیروان هر دینی پیدا می شود. نتیجه آن که اخلاق بر عبادات و تعبد دینی تقدم دارد. کسی هم که متخلق بود، فرقی نمی کند که چه دینی داشته باشد و آیا عبادات و مناسک دینی اش را به جای می آورد یا نه.

 به کانال تلگرامی دین عقلانی بپیوندید: https://t.me/dineaqlani